Samenvatting brief van het kabinet aan de Kamer: ‘Voortgang stikstofproblematiek: maatregelen landbouw en verdere impuls gebiedsgerichte aanpak’

Deze brief is een volgende stap in wat een nog (lang) doorlopend proces zal zijn van het treffen van uiteenlopende maatregelen om uit de stikstofimpasse te komen. Ten opzichte van de brief van 4 oktober 2019, die veel stof deed opwaaien, is de jongste kabinetsbrief evenwichtiger en biedt deze een aantal kansen voor de uitwerking van maatregelen die ook daadwerkelijk bijdragen aan oplossingen. In veel van de maatregelen is duidelijk te lezen dat het kabinet goede nota heeft genomen van de inbreng van het Landbouw Collectief. De brief bevat nog geen concrete maatregelen over het verminderen van eiwit in het voer, vergroten van weidegang of uitrijden van mest en de manier waarop dit ingevuld wordt. Verdere uitwerking is dus nog nodig.
Het kabinet lijkt zich ervan bewust geworden dat de stikstofcrisis niet met succes kan worden aangepakt zonder de inzet en medewerking van agrarische ondernemers en dat, hoe urgent ook, het nemen van maatregelen die werken kost tijd. Ook plaatst het kabinet de stikstofcrisis in een breder kader. ‘De gewenste bijdrage van de landbouw aan de stikstofproblematiek kan niet los worden gezien van de bijdrage aan opgaven op het gebied van klimaat, luchtkwaliteit, gezondheid, bodem- en waterkwaliteit, biodiversiteit en dierenwelzijn. Alleen een integrale aanpak leidt tot een toekomstvaste landbouw. Die aanpak is al ingezet op basis van de visie van het kabinet naar kringlooplandbouw. Die omslag gaat niet van de ene op de andere dag en dat hoeft ook niet. De urgentie om stappen te zetten is groot, maar de transitie in de landbouw is ook een zaak van lange adem’, aldus het kabinet.

Samenvatting van de maatregelen uit de brief

• € 350 miljoen vanuit het Rijk voor gerichte vrijwillige opkoop van veehouderijbedrijven als onderdeel van een gebiedsproces.
• € 172 miljoen voor innovatie en brongerichte verduurzaming van stallen. Een omschakelfonds wordt ingesteld voor boeren die willen omschakelen naar kringlooplandbouw.
• Extensivering van veehouderijbedrijven rondom natuurgebieden wordt gefaciliteerd.
• Er komen coaches om boeren persoonlijk te helpen om op hun bedrijf stikstofreducerende maatregelen te nemen en/of te begeleiden naar de diverse innovatie- en uitkoopregelingen.
• Er komen samen met provincies bijeenkomsten om met boeren in gesprek te gaan over de mogelijkheden.
• Er komt een netwerk van proefbedrijven in de melkveehouderij voor onderzoek kennisdeling om uitstoot van methaan en ammoniak te verminderen.
• Met provincies wordt gekeken hoe ongecontroleerde opkoop van veehouderijbedrijven kan worden voorkomen. Afspraken daarover zijn randvoorwaardelijk om extern salderen met veehouderijbedrijven open te stellen.
• (Duurzame) projecten met een tijdelijke depositie van stikstof kunnen gebruik maken van het zogenoemde instrument verleasen. Hierover worden met de provincies afspraken gemaakt.
• Met de provincies is afgesproken om beweiden en bemesten niet vergunningplichtig te maken

Innovatie en stalmaatregelen
Voor het ontwikkelen en uitrollen van integrale, brongerichte emissie reducerende maatregelen in zowel bestaande als nieuwe stallen, gericht op stikstof/ammoniak, broeikasgassen en voor zover relevant voor de betreffende dierlijke sector op geur en fijnstof zal de Subsidieregeling brongerichte verduurzaming stal- en managementmaatregelen (Sbv) van kracht worden. De subsidieregeling zal uit twee modules bestaan waarbij de module voor onderzoek, ontwikkeling en gebruik van innovatie en managementmaatregelen al in april 2020 wordt opgesteld. De tweede module is een investeringsmodule voor de uitrol van bewezen innovaties. Voor beide modules samen is in de komende tien jaar € 172 mln. beschikbaar. Voorts werkt het kabinet aan meer ruimte in wet- en regelgeving om innovaties te versnellen.

Extensiveren omschakelen of verplaatsen
Het kabinet wil een investering -en omschakelfonds oprichten om boeren te ondersteunen die willen omschakelen naar kringlooplandbouw en daarbij financieringsproblemen ontmoeten. Het idee dat hiermee (risicodragende) projecten ge(co-)financierd worden. Minister Schouten is met diverse partijen in overleg om dit uit te werken en heeft de WUR opdracht gegeven het huidige financieringsinstrumentarium in kaart te brengen.
Voor extensivering en voor bedrijven die willen verplaatsen, is de beschikbaarheid van grond een belangrijke factor. Die grond kan beschikbaar komen doordat boeren stoppen of verplaatsen. De minister kijkt naar de mogelijkheden om gronden van andere partijen en de overheid (Staatsbosbeheer (SBB), Rijksvastgoedbedrijf (RVB)) in te zetten voor extensivering, mits dit niet ten koste gaat van bestaande natuur of natuurherstel. Zo is SBB gestart met experimenten met natuurinclusieve landbouw door (extra) pachtgrond ter beschikking te stellen aan boeren voor omschakeling naar of uitbreiding van hun natuurinclusieve bedrijf en wordt ook verder gekeken naar het gericht inzetten van het pachtinstrumentarium voor extensiveren van de landbouw. Ook onderzoekt het kabinet hoe een grondbank en instrumenten voor landinrichting ingezet kunnen worden. Komende zomer zal het kabinet hierover de Kamer nader informeren.
Extensivering en verplaatsing zal altijd plaats vinden binnen een gebiedsproces. Provincies hebben hierin een sleutelrol voor een integrale gebiedsgerichte aanpak. Zij zijn hierin regisseur en het eerste aanspreekpunt voor boeren die stappen willen zetten naar bijvoorbeeld verplaatsing of, omschakeling.

Gericht opkopen van boeren die willen stoppen
Het kabinet stelt hiervoor € 250 miljoen uit de bij najaarsnota ingestelde begrotingsreserve beschikbaar. Dit komt bovenop de € 100 miljoen uit het Klimaatakkoord voor veehouderij rondom Natura 2000-gebieden. Provincies wordt gevraagd om als gebiedsregisseur deze middelen in te zetten. Provincies kunnen met deze middelen op basis van een traject van minnelijke verwerving gericht veehouderijen in de buurt van Natura 2000-gebieden opkopen. Vrijwilligheid is hierbij het uitgangspunt. Met provincies worden afspraken gemaakt over (de herbestemming van) gronden, eventuele sloop, sanering en herbestemming van leegkomende gebouwen. Provincies dragen zorg en risico voor de inbreng en verwaarding van de gronden in het gebiedsproces. De vrijkomende stikstofdepositieruimte wordt in samenwerking met provincies ingezet. Deels voor het herstel van de natuur door het verlagen van de depositie op Natura 2000- gebieden, deels daar waar nodig voor het legaliseren van de meldingen. Verleasen wordt ingesteld, wat betekent dat een ondernemer een deel van zijn niet benutte stikstofruimte in zijn vergunning op tijdelijke basis beschikbaar kan stellen aan een andere initiatiefnemer (privaat, publiek) voor (tijdelijke) activiteiten waarbij stikstof vrijkomt.

Beweiden en bemesten
Met het oog op het komende mestseizoen zal de minister zich met provincies inzetten beweiden en bemesten zonder vergunningplicht. Deze lijn zal de overheid inbrengen in de verschillende juridische procedures die naar verwachting de komende maanden zullen worden gevoerd. De uitzonderingen, waar door specifieke bedrijfssituaties het grondgebruik structureel is veranderd, zullen in beeld worden gebracht.

Sanering varkenshouderij
Varkenshouders hebben 502 bedrijfslocatie aangemeld voor de saneringsregeling varkenshouderij. Het proces van beoordeling van de aanvragen is gestart. Het kabinet wil de ontvangen aanvragen van deelnemers die aan de eisen voldoen honoreren. De extra kosten worden bij de Voorjaarsnota ingepast.

Productierechten
Bij het opkopen van veehouderijbedrijven door de overheid zullen productierechten worden ingenomen en doorgehaald. Op het moment dat het aantal fosfaatrechten in de markt onder het productieplafond zit, en er reductie van stikstofuitstoot is bereikt, wordt bij gerichte opkoop op basis van minnelijke verwerving door de overheid (al dan niet in het kader van extern salderen) de mogelijkheid geboden aan de veehouder om een deel van zijn rechten ter overname beschikbaar stellen aan boeren die de keuze maken voor kringlooplandbouw of op een emissiearme manier willen uitbreiden. De overheid zal hiervoor te zijner tijd een systeem uitwerken.
Bij opkoop van veehouderijbedrijven door private partijen, bijvoorbeeld in het kader van extern salderen, is er geen koppeling met productierechten. Productierechten zijn in dat geval vrij verhandelbaar en kunnen worden gebruikt worden door een veehouder die hiervoor emissieruimte heeft in zijn natuurvergunning.

Wat komt er in de komende tijd nog aan?

• Feb 2020 : Kabinetsreactie: advies ‘Luchtvaart’ (Adviescollege Stikstofproblematiek)
• Feb 2020 : publicatie Subsidiemodule brongerichte verduurzaming stal en managementmaatregelen
• Feb/Mrt 2020 : Openstelling stikstofregistratiesysteem
• Voorjaar 2020 : Aanpak natuurherstel en -verbetering
• Voorjaar 2020 : Volgende (bron)maatregelen in betrokken sectoren
• Voorjaar 2020 : Vaststellen van streefwaarde voor de reductie van stikstofuitstoot in 2030
• Voor zomer 2020 : Kabinetsreactie: advies ‘Lange termijn’ (Adviescollege Stikstofproblematiek)
• Zomer 2020 : Eerste resultaten doorlichting Natura 2000-gebieden
• Zomer 2020 : Voortgang Grondbank en instrumenten voor landinrichting